Pjesëtarët e popullatës RAE që përbëhet nga romë, ashkali dhe egjiptianë, përkundër faktit se përbëjnë një pjesë të konsiderueshme të popullsisë, jo vetëm në Ulqin dhe Tivar por edhe në tërë Malin e Zi, nuk janë mjaft të përfaqësuar në përfshirjen sociale.

Romët janë një grup njerëzish që nuk e kanë vendin e tyre amë, por për këtë kanë gjuhën, ditën dhe himnin e tyre. Vlerësohet se rreth 8 milionë banorë të popullsisë RAE jetojnë në Evropën Juglindore. Ndarja më e zakonshme është në Kalderes, Hitanos, Manus, Romniçars, si dhe disa nëngrupe të tjera. Mirëpo, pavarësisht nga ndarjet e lartpërmendura, fakti i përbashkët është se përkundër të gjitha veprimeve afirmative, shumica e pjesëtarëve të bashkësive të përmendura jetojnë në kushte të padenja për njeriun.

Nevojat standarde, ose më saktë, themelore të njeriut si uji i pastër, produktet e higjienës personale, rryma… të cilat janë të nevojshme për jetën e përditshme – për një numër të madh të popullatës RAE është ende një “emër i menduar”. Ka përpjekje për zgjidhjen e këtyre problemeve, por ato janë të pamjaftueshme dhe deri më tani nuk kanë dhënë rezultate domethënëse.

Problemet e lartpërmendura nuk mund të zgjidhen duke ofruar ndihmë një herë ose duke u dhënë kusur të vogla fëmijëve që lypin. Më saktësisht, në këtë rast, hapet një “gamë e re problemesh”. Nga njëra anë, disa prindër i udhëheqin/detyrojnë/inkurajojnë fëmijët e tyre kryesisht të mitur (4-10) të lypin, duke siguruar kështu mbështetje materiale për familjen e tyre. Nga ana tjetër, nuk është i rrallë rasti që persona që nuk janë të afërm të gjakut i mbledhin fëmijët nën kërcënim/presion dhe i detyrojnë të lypin duke përcaktuar sasinë e parave që duhet të sjellin në fund të ditës. Të dy këta shembuj, si dhe një sërë të tjerë, të ngjashëm me ta, kanë elemente të të qenit vepra penale.

Për të zgjidhur problemin e lypjes, si dhe një sërë problemesh të tjera me të cilat ballafaqohet komuniteti RAE, nuk mjafton dhënia e një ndihme financiare të njëhershme dhe sigurimi i përfitimeve sociale për familjen. Është e nevojshme një qasje adekuate multisektoriale, e cila do të bënte ndryshime rrënjësore me qëllim të përmirësimit të kushteve në të cilat jetojnë shumica e pjesëtarëve të komunitetit RAE. Nga njëra anë, është e nevojshme të edukohen prindërit dhe anëtarët e moshuar të komunitetit për domosdoshmërinë e edukimit dhe integrimit të të gjithëve në shoqëri. Duke bërë të mundur frekuentimin e të gjithëve në institucionet parashkollore dhe shkollore, nga njëra anë arrihet arsimimi dhe nga ana tjetër integrimi në shoqëri. Në anën tjetër, duke ofruar kushte më të lehta për marrjen e dokumenteve personale, do të krijoheshin kushte për ushtrimin e një sërë të drejtave dhe detyrimeve, të cilat janë të paaksesueshme ose të vështira për t’u siguruar për shumicën e pjesëtarëve të komunitetit RAE.

Një tjetër nga problemet urgjente me të cilat përballet ky komunitet janë padyshim martesat e fëmijëve. Fakti që një vajzë ka mbushur moshën 12, 13, 14 vjeç, nuk e bën atë gati për martesë dhe lidhjen e saj dhe nuk mund të konsiderohet “normale” dhe “e dëshirueshme”. Theksojmë se martesa mes të miturve është e mundur pas moshës 16 vjeç me pëlqimin e prindërve, kujdestarëve apo përfaqësuesve ligjorë, por nuk është e dëshirueshme sepse të miturit nuk janë të gatshëm as fizikisht dhe as emocionalisht për martesë. Kjo lloj martese çon në formimin e hershëm të familjes dhe kështu vazhdon “rrethi vicioz i varfërisë” nga i cili është shumë e vështirë të dalësh.

Shumica e pjesëtarëve të komunitetit RAE që janë të punësuar punojnë në kompani që merren me grumbullimin, deponimin dhe deponimin e mbeturinave, rregullimin e gjelbërimit urban… Dhe në shumicën e rasteve bëjnë punë shumë të vështira. Dhe jo, nuk është e vërtetë që ata bëjnë punë të tilla sepse nuk janë të aftë për asgjë tjetër, por krejt e kundërta – shumica e tyre as që kanë pasur mundësi të bëjnë punë të tjera. Ata që iu dha mundësia, arritën të kryejnë arsimin fillor, të mesëm dhe/ose të lartë, të punësohen dhe të bëhen anëtarë të respektueshëm të shoqërisë.

Thelbi i gjithë tregimit – “Anëtarët e komunitetit RAE meritojnë të njëjtat mundësi dhe trajtim si të gjithë të tjerët”. Asnjë diskriminim, pa paragjykim”.

Teksti është krijuar në kuadër të projektit “Jeta ndërkulturore e fëmijëve në Ulqin” i cili implementohet nga Shoqata për mbështetjen e fëmijëve dhe të rinjve “DRUG” me mbështetjen financiare të Fondit për realizimin e të drejtave të pakicave të Malit të Zi.Qëndrimet e shprehura dhe përmbajtja në tekst janë përgjegjësi vetëm e autorit dhe nuk shprehin domosdoshmërisht qëndrimet e Fondit për Mbrojtjen dhe Realizimin e të Drejtave të Pakicave.